Morele ontkoppeling

Morele ontkoppeling of morele onthechting is de rechtvaardiging van gedrag dat niet aansluit bij de eigen ethische standaard van waarden en normen. Zonder de eigen morele waarden en normen aan te hoeven passen kan iemand immoreel gedrag vertonen door het te rationaliseren en zelfreflectie, zelfregulering en zelfsanctie selectief uit te schakelen. Zo kan op verschillende momenten zowel moreel als immoreel gedrag worden vertoond en gedacht blijven grotendeels integer te handelen, zonder dat er al te veel cognitieve dissonantie optreedt. Hoewel het vooral de excessen van oneerlijkheid en deviant gedrag zijn die de aandacht trekken, vindt deze ontkoppeling bij iedereen vrijwel dagelijks plaats. Als de ontkoppeling collectief optreedt, waarbij ieder slechts een onderdeel voor zijn rekening neemt, kan dit groot leed veroorzaken zonder dat de individuele rol daarin hoeft op te vallen:

Wil het kwaad kunnen zegevieren, dan moeten veel goede mensen elk een beetje kwaad doen, op een moreel onthechte manier, zonder dat zij zich bekommeren om het menselijk leed dat ze collectief veroorzaken.^[1]

Meestal is er ook sprake van een geleidelijk proces, waarbij na aanvankelijk ongemak gewenning optreedt.

Het begrip is afkomstig van Bandura.^[2] Hij onderscheidt verschillende mechanismen waarbij de ontkoppeling op kan treden, die vaak in combinatie met elkaar voorkomen:

• morele rechtvaardiging, eufemistisch labelen of verzachtende vergelijkingen;
• bagatelliseren, negeren of vertekenen van de gevolgen;
• ontmenselijking van de slachtoffers of schuld bij hen neerleggen;
• verleggen of verspreiden van verantwoordelijkheid.

1. ↑ Bandura (2002)
2. ↑ Bandura (1986)